کاوش موضوع تاریخ ایران

این مقاله به تاریخ ایران بزرگ (همچنین ایران‌زمین یا ایران‌شهر) شامل محدودهٔ جغرافیایی و حوزه تمدنی فلات ایران و جلگه‌های مجاور آن، شامل ایران، بخش بزرگی از قفقاز و آسیای مرکزی می‌پردازد. کاربرد تاریخی ایران تمام مرزهای سیاسی کشوری که تحت تسلط ایرانیان بود همچو بین‌النهرین و اغلب ارمنستان و جنوب قفقاز را هم در بر می‌گیرد. اگرچه ایران در سده‌های میانه از کشورهای پرجمعیت جهان بود، به‌دلیل حمله افاغنه جمعیت آن به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای کاهش یافت، در نیم‌سده اخیر بار دیگر افزایش یافته و اکنون یکی از کشورهای پر‌جمعیت خاورمیانه به شمار می‌‌آید. هنگامی که سخن از تاریخ ایران می‌رود، باید به این نکته توجه داشت که آیا منظور تاریخ اقوام و مردمانی است که از آغاز تاریخ تاکنون در مرزهای سیاسی ایران امروزی زیسته‌اند یا تاریخ اقوام و مردمانی است که خود را به نحوی از انحاء ایرانی می‌خوانده‌اند و در جغرافیایی که دربرگیرندهٔ ایران امروز و سرزمین‌هایی که از دیدگاه تاریخی بخشی از ایران بزرگ (ایرانشهر) بوده‌ زیسته‌اند. ایران گاه تاریخ ایران را از ورود آریایی‌ها که نام ایران نیز از ایشان گرفته شده‌ است، به فلات ایران آغاز می‌کنند؛ ولی این به این معنی نیست که فلات ایران تا پیش از ورود ایشان خالی از سکنه یا تمدن بوده‌ است. پیش از ورود آریاییان به فلات ایران تمدن‌های بسیار کهنی در این محل شکفته و پژمرده شده بودند و تعدادی نیز هنوز شکوفا بودند. برای نمونه تمدن نوشیجان در ملایر، تمدن سیلک (در کاشان)، تمدن شهر سوخته (در سیستان)، تمدن جیرفت (در جیرفت)، تمدن الیپی و لولوبیان (در کرمانشاه)، تمدن ایلام (در ایلام و شمال خوزستان)، تمدن اورارتو به‌ترتیب اهمیت (در سردشت، اشنویه، ارومیه، مهاباد و شبستر)، تمدن منائیان (در بوکان، کُردستان و جنوب آذربایجان غربی)، تمدن حسنلو (در نقده)، تمدن ربط (در سردشت)، تمدن دﻳﻨﺨﻮاه (در اشنویه)، تمدن پارسوا (در پیرانشهر)، تمدن زیویه (در سقز)، تمدن تپه اسکندری (در شهر کُرد)، تمدن گیان (در نهاوند همدان)، تمدن تپه‌ شهداد (در کرمان)، تمدن کاسی‌ها (در کرمانشاه و کوهدشت، لرستان)، و تمدن تپورها در طبرستان (مازندران) در سرزمین ایران بودند. در حدود ۱۰۰۰ سال قبل از میلاد، آریایی‌ها در سه گروه مادها، پارس‌ها و پارت‌ها به سرزمین ایران مهاجرت کردند. در آن زمان، این کشور "ایران"، به معنی سرزمین آریایی‌ها نامیده شد. پارس‌ها، نیاکان فارس‌های امروزی، در نواحی مرکزی ایران کنونی اسکان یافتند. مادها (نیاکان آذربایجانی‌ها و کُردهای امروزی)، در منطقه‌ای سکنی گزیدند که شامل همدان کنونی در شرق، کردستان در غرب و منطقه آذربایجان در شمال می‌شد. قلمرو مادها از جنوب به اصفهان، یکی از سکونتگاه‌های پارس‌های هخامنشی منتهی‌ می‌شد. حدود سرزمین پارت به طور دقیق منطبق بر استانهای سه‌گانه خراسان امروزی در ایران بود و گستره آن از ایران و این سه استان فراتر نمی‌رفت به طوری که سرزمین پارت از شمال با رشته‌کوه کپه‌داغ (امروزه مرز ایران و ترکمنستان)، از جنوب با کویر دشت کویر، از غرب با سرزمین ماد، از شمال‌غربی با گرگان، از شمال‌شرقی‌ با مرو و از شرق با هوریوا هم‌مرز بود.... بیشتر در ویکی پدیا